Jeszcze nie tak dawno jadąc drogą nr 726 do Opoczna czy Spały nie przyszło mi na myśl, że leżący na trasie Inowłódz będzie atrakcją turystyczną.
Małą miejscowość położoną na uboczu szlaków turystycznych odwiedzali nieliczni – głównie kajakarze za sprawą pięknie meandrującej i szerokiej Pilicy i ci, którzy wiedzieli o zabytkowym kościółku św. Idziego na wzgórzu górującym nad osadą.
To jednak ostatnio się zmieniło. Dzisiaj miejscowość przyciąga także kazimierzowskim zamkiem.
Na tropie tajemniczego zamku
Przejeżdżając ostatnio przez Inowłódz, moją uwagę zwróciła przydrożna tablica z napisem: Zamek Kazimierza Wielkiego.
Zdziwiło mnie to, gdyż ilekroć tędy jechałam nigdy nie natknęłam się na podobną informację. Postanowiłam udać się na zamek, który tak niespodziewanie pojawił się w miejscowości.
Odnalazłam go niedaleko podłużnego rynku. Na miejsce zawiodła mnie niepozorna uliczka z urządzonym na jej początku parkingiem.
Jak było dawniej
Przed wejściem na teren zamkowy zauważyłam dużą drewnianą tablicę z krótkim opisem: Zamek Kazimierza Wielkiego w Inowłodzu. Obronna, gotycka warownia wzniesiona za panowania Kazimierza Wielkiego w połowie XIV wieku. Zamek posadowiony w dolinie Pilicy, w miejscu o naturalnych walorach obronnych, strzegł komory celnej i przeprawy na rzece. Budowla została wzniesiona z miejscowego rdzawobrunatnego piaskowca, na rzucie regularnego czworoboku. Całość założenia otoczono szeroką fosą, która dzięki specjalnemu przekopowi była zasilana wodami Pilicy. Zabudowę wewnętrzną tworzył budynek w kształcie litery L. W obwodzie murów znajdowały się dwie wieże. Wjazd do zamku prowadził od strony miasta. Zamek wielokrotnie zmieniał właścicieli i ulegał licznym przebudowom. Podczas potopu szwedzkiego został zdobyty i nieodwracalnie zniszczony. Do czasów współczesnych zachowały się jedynie fundamenty z pozostałościami piwnic i baszt oraz ślady fosy. Od 2008 roku prowadzono prace mające na celu konserwację i utrwalenie ruin oraz częściową rekonstrukcję zamku. I dalej: W latach 2011-2012 wykonano kolejny etap „Rozbudowy, adaptacji i częściowej rekonstrukcji ruin zamku Kazimierza Wielkiego w Inowłódzu”. W wyniku realizacji projektu nastąpiła konserwacja i utrwalenie ruin zamku oraz częściowa rekonstrukcja wybranych elementów dawnej struktury i adaptacja części możliwych do pozyskania pomieszczeń.
Rzut oka na budowlę
Zamek stoi kilkadziesiąt metrów od okalającej go alei, na niezbyt wysokim wzgórzu. Miejsca, które pofałdowane, porośnięte krzakami i trawą, otoczone z trzech stron rowem i z gdzieniegdzie wystającymi z ziemi kikutami kamiennego muru jeszcze w 1977 roku (przed próbą odtworzenia bryły zamku) nie kojarzone było z historycznym terenem. O zamku bowiem nie wiedzieli nawet rodowici i starsi wiekiem mieszkańcy – prawie wszyscy pytani, wskazywali kościół św. Idziego, najstarszej budowli w miejscowości.
Założenie zamkowe ze wszystkich stron otacza płytka fosa.
Mur obwodowy wygląda ciekawie. Zbudowany jest z kamienia (żółtobrązowego piaskowca wydobywanego z czynnego od XI wieku kamieniołomu w sąsiedztwie kościoła św. Idziego) na rzucie prostokąta. Mur, jak ustalono podczas prac archeologicznych miał grubość 2,4 m i prawdopodobną wysokość 7 – 8 m, mieścił na swej koronie ganek dla obrońców. Do łączenia kamieni w części nadziemnej muru, jak się przypuszcza, użyto zaprawy wapiennej z dużą domieszką biologiczną (kości zwierząt). Gdzieniegdzie widać w nim niewielkie otwory okienne. Przy jednej ze ścian postawiono trzy drewniane wiaty - zagrody dla zwierząt gospodarskich.
Nad budowlą góruje, usytuowana w północno-wschodnim narożniku zamku ośmioboczna wieża. Jak się okazuje jest ona jedynym przykładem wieży tego kształtu zbudowanej z łamanego kamienia i drugim (po Ojcowie) ośmiobocznej wieży kamiennej w Polsce.
Podczas prac rekonstrukcyjnych ustalono, że wieża wysunięta poza lico zewnętrzne murów obwodowych: wschodniego i północnego miała grubość ścian 3,4 – 3,7 m, a średnica otworu wewnętrznego wynosiła 3,3 m. Usytuowanie wieży w tej części założenia podyktowane było zapewne dwoma względami. Z tego miejsca można było najlepiej obserwować nie tylko przeprawę na Pilicy, ale także całą dolinę, kontrolując wzrokowo zbliżających się do tej przeprawy oraz sytuację w mieście. Wejście do wieży prowadziło jedynie z muru obwodowego wschodniego. Jeden z boków wieży (od strony dziedzińca), łączący północny i wschodni odcinek muru obwodowego jest dłuższy. Jak się przypuszcza, może wzdłuż niego szedł drewniany pomost, umożliwiający szybką komunikację między tymi murami. Przyziemie wieży mieściło więzienie, do którego więzień spuszczany był na linie. Wnętrze wieży liczyło prawdopodobnie cztery kondygnacje oświetlane niewielkimi, prostymi oknami. Wieża miała przypuszczalnie około 25 – 30 m wysokości i nakryta była czterospadowym dachem z dachówek.
Wieżę odrestaurowano najszybciej. W pierwotnym projekcie bowiem tylko ona miała być przeznaczona jako jedyny fragment przewidziany do rekonstrukcji. W niej miała znaleźć się ekspozycja (podczas prac zarejestrowano 38.845 sztuk zabytków ruchomych, w tym ułamków ceramiki i kafli, fragmentów przedmiotów metalowych, kości zwierzęcych, ułamków szkła okiennego i kilkadziesiąt sztuk kamieniarki) dotycząca dziejów zamku. Ten zamysł zmieniono, gdy w latach 2010-2012 przystąpiono do zakrojonych na większą skalę prac rekonstrukcyjnych zamku.
W skrzydle obok wieży, w murze obwodowym znajduje się brama wjazdowa. Jak ustalono podczas prac, bramę stanowił otwór szerokości 2,6 m i wysokości 2 m, przesklepiony podwójnym łukiem odcinkowym. Do bramy prowadzi kładka przerzucona nad fosą.
Wokół zabudowy widać niewysokie budynki z jednej strony, z drugiej rozległą łąkę.
Spacerkiem po zamku
Za przelotem bramnym przykrytym brukiem, po jego lewej stronie w narożniku murów obwodowych zamku, jak wynika z badań była usytuowana druga, prostokątna wieża o wymiarach 8,7 na 10 m i grubości ścian 2,4 m i prawdopodobnej wysokości 10 – 15 m. Wnętrze wieży dostępne było bezpośrednio z dziedzińca – do pomieszczenia w przyziemiu przez wąskie wejście (0,7 m).
Na okolonym z resztek skrzydeł: północnego i zachodniego oraz muru obwodowego dziedzińcu widać stare fragmenty budowli. Wewnątrz zabudowy, po stronie zachodniej wydzielono taras.
W jego miejscu, jak stwierdzono podczas prac wykopaliskowych niegdyś w przyziemiu były trzy pomieszczenia. Przyziemie dostępne było z dziedzińca jedynym wejściem usytuowanym pośrodku środkowego pomieszczenia, z którego prowadziły drzwi do pozostałych. Całość pełniła funkcje gospodarcze. W narożniku południowo-zachodnim, istniała kuchnia zamkowa. Wszystkie trzy pomieszczenia oświetlone były okienkami: sklepione wnęki z ukośnymi, biegnącymi ku górze parapetami zakończonymi otworami. Prawdopodobna wysokość pomieszczeń wynosiła około 2,3 m. Na kondygnacji piętra, do której dostęp wiódł z dziedzińca drewnianymi schodami i gankiem, mieściły się znacznie wyższe i oświetlone od strony dziedzińca większymi i ujętymi profilowaną kamieniarką oknami, główne pomieszczenia mieszkalne, w tym tzw. „sala wielka”. Przypuszczalna wysokość budynku, wraz ze strychem, wynosiła około 9 – 10 m. Dwuspadowy dach kryty był dachówką.
Skrzydło północne, podobnie jak zachodnie pełniło rolę gospodarczo – mieszkalną. Było tej samej wysokości co zachodnie i w przyziemiu składało się także z trzech pomieszczeń. W przyziemiu, tylko jedno z nich miało bezpośrednie (dwa) wejścia z dziedzińca – stajnia, mieszcząca prawdopodobnie 8 koni. Pomieszczenie najmniejsze, usytuowane było centralnie między stajnią a trzecim i połączone z nimi drzwiami. Być może trzymano w nim uprząż końską i inny sprzęt gospodarczy. Nad przyziemiem funkcjonowała wyższa kondygnacja, dostępna z dziedzińca drewnianym gankiem i schodami.
Po przeprowadzonych w 2012 roku pracach budowlanych, nie burzących koncepcji założenia jako ”trwałej ruiny”, zamek zaadoptowano na cele kulturalno – wystawiennicze. Tutaj ma swoją siedzibę Gminny Ośrodek Kultury. Działa muzeum.
W opisie zamku wykorzystane zostały fragmenty książki - opracowania udostępnionej przez Gminę Inowłódz: Zamek w Inowłodzu na tle dziejów miasta.
Więcej zdjęć: galeria
